Jan Działyński

Jan Działyński (1829-1880), syn Tytusa, żonaty z Izabellą (Elżbietą) z Czartoryskich (l829-1880).

Portret stojący w ujęciu do kolan mężczyzny w średnim wieku zwróconego twarzą i sylwetką w trzech czwartych w lewo. Mężczyzna ubrany w purpurowy żupan zapinany na sięgający pasa rząd złotych guzów, z wysoką stójką białej, spodniej koszuli pod szyją oraz białymi mankietami wystającymi spod rękawów żupana, przewiązany skórzanym paskiem zapiętym na złotą klamrę złożoną z dwóch prostokątnych tarczek dekorowanych perłami układanymi w leżącą literę „V” oraz turkusami przy krawędziach. Przy pasku po prawej złota tarczka z czerwonym kamieniem oraz ułożonymi krzyżowo niebieskimi kamieniami, przypinająca skurzane rapcie na których wisi karabela ze złotą rękojeścią dekorowaną niebieską emalią, umieszczona w czarnej pochwie ze złotym okuciem w górnej części, zdobionym ornamentem roślinnym. Na żupan założona czarna delia z krótkimi, szerokimi, sięgającymi łokci rękawami, z czarnym futrzanym kołnierzem. Na rękawach delia zdobiona trzema złotymi guzami, na piersi, przy zapięciu, na każdej pole po jednej tarczy, złotej na zewnątrz, srebrnej w środku, z umieszczonym centralnie czerwonym kamieniem. Do tarczy na lewej piersi doczepione złote przedłużenie w kształcie serca. Twarz pociągła o ziemistej cerze, okolona długą brodą w kolorze ciemny blond, nos długi, oczy niebieskie. Na ciemnych włosach sięgających uszu karminowy, aksamitny kołpak obszyty szeroko czarnym futrem, z czarnym piórkiem nad prawą skronią. Prawa ręka mężczyzny z zaciśniętą pięścią wsparta na biodrze, lewa oparta o rękojeść szabli. W tle przy lewej krawędzi pola obrazowego szara kolumna o gładkim trzonie, na bazie, stojąca na wysokim postumencie zdobionym poprzecznym żłobkowaniem. W prawym dolnym narożu pola obrazowego krajobraz wyżynny bez roślinności, widocznym na dalszym planie brzegiem ujęcia wodnego. Powyżej niebo zasnute ciemnoszarymi, burzowymi chmurami, z jaśniejszą linią nad horyzontem.
Jan Działyński (1829–1880) w stroju szlacheckim polskim Teofil Kwiatkowski według obrazu Leona Kaplińskiego
Platforma Cyfrowa: MK 3310

Nauki pobierał w gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu w l. 1843-9. Wychowany w duchu patriotyzmu, wziął udział w wypadkach r. 1848. Po odbyciu obowiązkowej służby w wojsku pruskim w r. l849-51, zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu w Berlinie i na Akademię Budownictwa (1850-51). Następnie przeniósł się do Paryża i uzupełniał wykształcenie z nauk ścisłych, zajmował się też naukami wojskowymi.


W r. 1857 ożenił się w Paryżu z Izabelą, córką Adama ks. Czartoryskiego. Zamieszkał w Gołuchowie, gdzie gromadził obrazy i zabytki klasycznej sztuki, kupowane za granicą. Zbiory te wraz z pałacem i majątkiem przekazał na własność żonie. Po śmierci ojca w 1861 objął dobra kórnickie z zamkiem, muzeum i biblioteką oraz pałac w Poznaniu. Współpracował z ojcem już wcześniej i odziedziczył po nim zamiłowania bibliofilskie. Zajął się znajdującymi się w druku wydawnictwami i miał własne plany rozwinięcia tej działalności.

Akwarela i gwasz na kości. Kobieta przedstawiona z profilu, w zdobnej jasnej sukni wyszywanej kamieniami. W uszach na kolczyki z zielonym kamienie.
Elżbieta z Czartoryskich Działyńska (1830–1899) Teofil Kwiatkowski według fotografii Richebourga
Platforma Cyfrowa: MK 3621

W r. 1861 został posłem do sejmu pruskiego i sekretarzem polskiego koła poselskiego. W 1862 wyruszył w podróż na Wschód, wrócił do Poznania w 1863. Od razu podjął zabiegi o pomoc powstaniu styczniowemu. Gromadził fundusze, nabywał broń za granicą, tworzył oddziały wojskowe i wysyłał je na pole walki. Po rewizji w pałacu w Poznaniu, zagrożony aresztowaniem, przyłączył się do bezpośredniej walki zbrojnej. Walczył w oddziale Edmunda Taczanowskiego. Po klęsce pod Ignacewem 8 maja, schronił się we Francji. Cały jego majątek obłożono sekwestrem, zbiory biblioteczne i muzealne w Kórniku i Gołuchowie opieczętowano. W tzw. procesie berlińskim w 1864 r. ogłoszono wyrok, skazujący zaocznie Działyńskiego na karę śmierci.

Pejzaż w okolicy górzystej, malowany w tonach zielono-brązowych i niebieskich (niebo), z akcentami bieli (obłoki, wodospad). Po prawej na pierwszym planie rzeczka płynąca ze strony widza z fragmentarycznym widocznym brzegiem i skalistym progiem tworzącym wysepkę i wodospad. W głębi mostek. Po lewej wiodąca w głąb droga, na pierwszym planie odkryta, dalej porośnięta starymi drzewami. Między rzeką i drogą zagroda wiejska częściowo ukryta wsród drzew. Niebo niebieskie zasnute białymi i złocistymi obłokami. Z lewej w głębi łąńcuch górski. Na tle pejzażu odbywa się potyczka. Po prawej, na brzegu i skalistym progu rzeczki żołnierze w bluzach, granatowych spodniach i czerwonych rogatywkach (powstańcy polscy?) - jeden z nich w białej bluzie i szablą w ręku wydaje rozkazy, trzej strzelają, jeden wpada do rzeki. Po drugiej stronie rzeki sześciu przeciwników w brunatnych mundurach - jedni z nich strzelają, inni padają w walce. Na moście kilku żołnierzy spieszących im na pomoc. Rama nowa, drewniana, złocista.
Scena batalistyczna z Powstania Styczniowego Franciszek Tepa (1828–1889)
Platforma Cyfrowa: MK 3474

 
W okresie przymusowego pobytu we Francji był czynnym w życiu emigracji polskiej członkiem różnych stowarzyszeń (Towarzystwo Wojskowych Polskich, Tow. Historyczno-Literackie i in.). Wydał swym nakładem „Arytmetykę” G. H. Niewęgłowskiego (Paryż, 1866) i tegoż „Geometrię” (1868 i 1869). Hojnie łożył na cele Stowarzyszenia Naukowej Pomocy dla wspierania materialnego młodzieży polskiej za granicą i pracujących naukowo rodaków, wydawania podręczników i urządzania czytelni oraz wykładów oświatowych. Zajmował się także w Paryżu udoskonaleniem karabinu. Po zwycięstwie Prus nad Austrią w r. 1868 uzyskał złagodzenie wyroku, a wkrótce i amnestię. W r. 1869 mógł wrócić do Wielkopolski i zamieszkał w Kórniku.

Pełnopostaciowy portret mężczyzny w średnim wieku stojącego w kontrapoście z ciężarem ciała opartym na prawej nodze, zwróconego twarzą i sylwetką w trzech czwartych w prawo. Mężczyzna ubrany w szary, rozpięty surdut z czarnymi guzikami, pod którym widoczna szara, krótka kamizelka z szarymi guzikami, pod nią zaś biała koszula. Na szyi zawiązana czarna chustka, na nogach szare spodnie, na stopach czarne półbuty. Ręce mężczyzny opuszczone, w lewej, w zaciśniętej pięści biała chustka, w prawej cylinder. Mężczyzna stoi na skraju bordowego, wzorzystego dywanu. Przy jego prawej ręce, w lewej części pola obrazowego złoty, rzeźbiony fotel z ciemnozielonym obiciem. Oparcie owalne, wydłużone, zwieńczone ornamentem roślinnym, obite poręcze zakończone wolutami, nogi gięte. Za fotelem czarna kotara, ciągnąca się do lewej krawędzi pola obrazowego, z prawym skrajem spływającym skośnie za prawym ramieniem postaci, aż do lewej nogi. Za kotarą szara ściana, przy prawej krawędzi pola obrazowego u dołu widoczny fragment brązowej posadzki między ścianą a dywanem.
Jan Kanty Działyński (1829–1880) C. Durand
Platforma Cyfrowa: MK 1136


Znacznie pomnożył zbiory Biblioteki Kórnickiej. Oprócz zakupów w antykwariatach i na licytacjach nabył większe zbiory rękopisów i druków Mikołaja Malinowskiego, Konstantego Podwysockiego, Teofila Żebrawskiego, archiwum Zaremby i spuściznę rękopiśmienną tudzież nakłady dzieł Hoene-Wrońskiego. W l. 1869-75 zbiór rękopisów Biblioteki urósł w dwójnasób w porównaniu z poprzednim stanem. Zasób i rodzaj książek wzbogacił nabytkami z dziedziny nauk ścisłych i ich zastosowań.

Do pomocy w pracach przyjął bibliotekarzy: Wojciecha Kętrzyńskiego i Zygmunta Celichowskiego, któremu powierzył w 1870 r. administrację Biblioteki i wydawnictw. Kontynuował działalność wydawniczą, wydał m.in. „Acta Tomiciana” i prace z matematyki. Dbał szczególnie, ażeby wydawnictwa odpowiadały wymaganiom współczesnej krytyki naukowej. Pragnąc zabezpieczyć zabytki piśmiennictwa od zniszczenia, a jednocześnie dostarczyć badaczom materiałów jak najbardziej zbliżonych do pierwowzorów, zużytkował nową technikę reprodukcji Adama i Stanisława Pilińskich.

Półpostaciowy portret siedzący mężczyzny w średnim wieku zwróconego twarzą i sylwetką na wprost. Mężczyzna ubrany w czarny płaszcz z niewielkimi klapami, pod którym czarna kamizelka. Pod szyją widoczny biały kołnierzyk ze stójką, na którym zawiązana czarna chustka, pod mankietami płaszcza widoczne białe mankiety koszuli. Na nogach czarne spodnie. Twarz o ziemistej cerze ze szpakowatym wąsem zaczesanym na boki, zakrywającym usta. Nos z niewielkim garbem, oczy zmrużone, niebieskie, brwi ciemne. Czoło wysokie z łysiejącym czubkiem głowy, włosy szpakowate, zaczesane w bok. Mężczyzna przechylony w bok, wsparty prawym łokciem na poręczy fotela. Lewa ręka wyprostowana, trzymająca drugą poręcz. Poręcze drewniane, obite materiałem w pomarańczowo-granatowo-czerwone pasy. Za lewym ramieniem zarys oparcia, z domalowaną wokół, niepoprawną pod względem perspektywy drewnianą ramą zwieńczoną przepołowionym półkolem. Tło rdzawe, jaśniejsze w dolnej części pola obrazowego.
Dr Zygmunt Celichowski (1845–1923) nieokreślony malarz wielkopolski
Platforma Cyfrowa: MK 1143

W wykonanych przez nich przedrukach homograficznych ukazał się szereg dzieł z zakresu staropolskiego prawa i literatury (Słowniczek łac.-polski prawa magdeburskiego 1875, Ortyle magdeburskie 1875, Apokalipsa Reja, Marchołt 1876, Statut wiślicki 1876, Prawa polskie Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły 1877, Prawa książąt mazowieckich 1877, Jana Tarnowskiego Consilium, Psałterz puławski 1880). Do użytku szerszych kół społeczeństwa wydał swym nakładem w tłumaczeniu polskim komedie Plauta (1872), tragedie Eschyla, Sofoklesa i Eurypidesa w 5 tomach (1873-82), mowy, listy i pisma Cycerona w 8 tomach (1870-9), Gulistan Saadego (1676). Dla badań historycznych miał duże znaczenie obok Tomicjanów, „Kodeks dyplomat. Wielkopolski” (4 tomy 1877-81). Ukazało się też drukiem w l. 1870-82 kilkanaście prac polskich przeważnie z matematyki i jej zastosowań, wszystkie łącznie z Pamiętnikiem wydane nakładem Biblioteki Kórnickiej.

Projekt przebudowy oficyny zachodniej przy zamku w Kórniku na budynek biblioteczny, około 1870 r.] Rysunek tuszem i ołówkiem na kalce technicznej naklejonej na podkładkę papierową na której wykonano dodatkowe szkice ołówkowe.
Projekt przebudowy oficyny zachodniej przy zamku w Kórniku na budynek biblioteczny, około 1870 r.
Platforma Cyfrowa: Pl 410


Jan Działyński należał do Towarzystwa Pomocy Naukowej, w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Poznaniu powołano go w 1857 do pomocy przy organizacji wydziału przyrodniczego. W 1861 został redaktorem publikacji TPN. Dzięki jego pomocy finansowej powstał w Poznaniu Bank Włościański. Za przykładem ojca rozwijał ogrody i parki w Gołuchowie i Kórniku, aklimatyzując różne gatunki drzew i krzewów sprowadzane z zagranicy. Park kórnicki osiągnął wówczas kolekcję 1500 gatunków drzew i krzewów.

 
Działyński to mecenas nauki polskiej i patriota w najlepszym znaczeniu. Nie należał do żadnej partii i trzymał się z dala od walk politycznych. Jego światopogląd społeczny odpowiada hasłom Towarzystwa Demokratycznego. Dążył do gospodarczego i kulturalnego podniesienia poziomu życia chłopa, troszczył się o szkolnictwo wiejskie. Był ostatnim z rodu Działyńskich. Testamentem zapisał cały majątek i Bibliotekę Kórnicką swemu siostrzeńcowi, Władysławowi Zamoyskiemu. Zmarł w Kórniku 30 III 1880.

Popiersiowy portret mężczyzny w średnim wieku, leżącego skośnie, czubkiem głowy ku prawemu górnemu narożu pola obrazowego. Mężczyzna ubrany w czarną szatę ze stójką, pod którą widoczny fragment białego kołnierzyka. Twarz szczupła, z długą, ciemną brodą i sumiastym wąsem, nos z niewielkim garbkiem, oczy zamknięte, czoło wysokie. Włosy długie, zaczesane w tył, z zakolami. Na czubku głowy uniesiony wyżej, zaczesany w tył kosmyk. Za głową stanowiąca tło niemal całego pola obrazowego poduszka, z cieniem głowy zmarłego w lewej części pola obrazowego oraz w prawym górnym narożu. W lewym górnym narożu obrazu, za poduszką ciemne, niemal czarne tło pomieszczenia.
Jan Działyński (1829–1880) na łożu śmierci autor nieokreślony
Platforma Cyfrowa: MK 3355

Opracowano na podstawie biogramu Stanisława Bodniaka, PSB, t. VI, 1948, s. 84-87.

Wydawnictwa BK:

Ostatnie wpisy:

Kategorie

Udostępnij: Udostępnij poprzez FacebookUdostępnij poprzez TwitterUdostępnij poprzez LinkedinUdostępnij poprzez Pinterest