Jadwiga z Działyńskich Zamoyska

Jadwiga z Działyńskich Zamoyska, matka Władysława Zamoyskiego, córka Tytusa Działyńskiego (1831-1923), córka Gryzeldy Celestyny z Zamoyskich i Adama Tytusa Działyńskich, ur. w Warszawie 4 lipca.

Była ukochaną córką Tytusa Działyńskiego, który wpoił jej patriotyzm, umiłowanie tradycji, pasję naukową, a także tolerancję, upór i niezależność w myśleniu i działaniu oraz krytyczny dystans wobec rzeczywistości. Od ojca pobierała pierwsze nauki, matka była dla niej przewodnikiem duchowym. W dzieciństwie przebywała kolejno: w Krakowie, Żurawicy, Wysocku, Zarzeczu i od 1837 r. w Oleszycach. Do Kórnika wraz z matką powróciła około 1848 r. Wychowywała się w bardzo skromnych warunkach. Była dzieckiem chorowitym, dlatego często przebywała na kuracjach.

 Jadwiga otrzymała wykształcenie typowe dla córek ziemiańskich w poł. XIX w. Uczyła się: geografii, literatury, historii, rysunku, gry na klawikordzie, języków obcych, nie tylko angielskiego, czy francuskiego, ale też hiszpańskiego, szwedzkiego i perskiego. Oprócz języków obcych dużą wagę przywiązywała do nauki i doskonalenia języka polskiego. W 1852 r., po uzyskaniu dyspensy papieskiej, Jadwiga wyszła za mąż za brata swojej matki, późniejszego generała Władysława Zamoyskiego. Ich związek małżeński był, na owe czasy, związkiem partnerskim.

 Po wyjściu za mąż Zamoyska zamieszkała w Paryżu. Rozumiała i podzielała obowiązki i służbę męża dla kraju. W czasie wojny krymskiej dwukrotnie towarzyszyła mu w jego misji na Wschodzie. Pomagała mężowi w jego działalności politycznej m.in. w Stambule i Bukareszcie. Podczas drugiego jej pobytu w Turcji w l. 1856-57 r. towarzyszyli jej synowie. W latach 1858-1859, 1861-1862, 1863 wyjechała z mężem w podróż dyplomatyczną do Anglii. Brała udział we wszystkich formach działalności politycznej męża. Dokonywała korekty artykułów i przemówień generała, zbierała wycinki prasowe dotyczące spraw polskich. Przepisywała i redagowała korespondencję męża.

 
Jadwiga samodzielnie zajmowała się wychowywaniem swoich dzieci. Było ich czworo: Władysław, Witold, Maria – zmarła w niemowlęctwie i druga córka, także Maria. Edukację patriotyczną dzieci umacniały prawie coroczne odwiedziny u rodziny, w kraju. Kórnik był zawsze dla Jadwigi symbolem tradycji rodzinnych i twierdzą w walce przeciwko polityce germanizacyjnej.

 Zamoyska w 1863 r. wspomagała działalność powstańczą brata – Jana. Po śmierci męża, Jan został opiekunem siostry i zastąpił ojca jej dzieciom. Zarządzał majątkiem Zamoyskiej w Poznańskiem i interesował się wychowaniem i edukacją synów Zamoyskiej. Władysława uczynił swoim spadkobiercą. Po śmierci męża Jadwiga pozostała na emigracji i postanowiła resztę życia poświęcić pracy dla kraju. Nawiązując do haseł zakładania stowarzyszeń religijnych, bez obowiązku składania ślubów zakonnych, postanowiła utworzyć „szkołę życia chrześcijańskiego”. Zamiar swój zrealizowała po odziedziczeniu przez syna, Władysława, dóbr kórnickich. Przejmowała w 1880 r. w imieniu syna majątek kórnicki, pomagała w zarządzaniu majątkiem. Interesowała się wszystkimi formami działalności syna, szczególnie sprawami Zakopanego.

W 1882 r. założyła w Kórniku pod Poznaniem Szkołę Domowej Pracy Kobiet, częściej zwaną Zakładem Kórnickim. Była to pierwsza szkoła gospodarcza na ziemiach polskich. Po zamknięciu jej przez władze pruskie została przeniesiona do Lubowli na Spiszu (1886-1887), następnie do Kalwarii Zebrzydowskiej (1887-1889). W 1889 r., po nabyciu dóbr zakopiańskich przez Władysława Zamoyskiego, Jadwiga znalazła swoją siedzibę w zakopiańskich Kuźnicach. Szkoła istniała do 1949 r., gdy teren szkoły wraz z wszystkimi zabudowaniami przejęło Ministerstwo Rolnictwa. Program nauczania szkoły obejmował obok wychowania religijnego i zajęć praktycznych (szycie, gotowanie, organizacja gospodarstwa domowego), również naukę śpiewu, rysunków, literatury, geografii i historii Polski. Naczelnym hasłem Zakładu była potrójna praca: duchowa (modlitwa i medytacja), fizyczna i umysłowa. Symbolizowało ją godło szkoły: krzyż, kądziel i książka. Hasło znalazło swój wyraz także w hymnie zakładowym „Służyć Bogu – służąc Ojczyźnie, służyć Ojczyźnie – służąc Bogu”.

Zamoyska w czasie swojego pobytu w Zakopanem, przerywanym częstymi wyjazdami do Paryża, napisała szereg dzieł o tematyce religijno-wychowawczej. Najważniejsze z nich to: „O miłości ojczyzny” (1899), „O pracy” (1900), „O wychowaniu” (1902-1904). Opracowywała i wydawała też różne drobne druki dotyczące szkoły np. programy, warunki przyjęcia, spis wyprawki. W 1898 r. opublikowała w Poznaniu broszurkę „‚Zakład Kórnicki’ (Szkoła Domowej Pracy w Zakopanem)”, rok później zupełnie inną broszurkę pod tym samym tytułem. Opracowała też i wydała anonimowo, nakładem Biblioteki Kórnickiej, podręczniki dotyczące piekarstwa (1900) i mleczarstwa (1901). W latach 1914-1919, w Paryżu, przygotowała do druku pamiętniki męża. Opracowywanie ich rozpoczęła jeszcze za życia Zamoyskiego, pod koniec lat pięćdziesiątych, po swoim powrocie z Turcji. Dzieło „Jenerał Zamoyski” (t. 1-6), ukazało się w latach 1910-1930, nakładem Biblioteki Kórnickiej.

Zamoyska powróciła ostatecznie do Kórnika w 1920 r. W 1921 r. otrzymała Krzyż Polonia Restituta. Zm. 4 listopada 1923 r. Pochowana została w kościele w Kórniku.

Polecane publikacje on-line

Bednarz Mariola Bogumiła, Hrabina Jadwiga Zamoyska : wspomnienie (4.07.1831-4.11.1923)

Bednarz Mariola Bogumiła, Hrabina Jadwiga Zamoyska: założycielka Kuźnickiej Szkoły