Tytus Działyński

Tytus Działyński (1796-1861), założyciel zbiorów kórnickich, wydawca źródeł historycznych, mąż Celestyny Gryzelda z Zamoyskich. Założyciel zbiorów kórnickich i wydawca źródeł historycznych.

Półpostaciowy portret mężczyzny w średnim wieku zwróconego twarzą i sylwetką w trzech czwartych w lewo. Mężczyzna ubrany w rozpiętą, błękitną kurtkę wojskową z wysoką, czerwoną stójką, czerwonym mankietem pod którym widoczny mankiet białej koszuli oraz szeregiem srebrnych guzów na prawej pole. Na ramionach srebrne epolety z trzema złotymi gwiazdkami, z taśmą przypiętą przy obojczykach ciemnosrebrnymi guzami. Na lewej piersi Order Virtuti Militari. W rozpięciu kurtki widoczna czarna, aksamitna kamizelka, pod którą koszula z żabotem i wysokim kołnierzykiem ze stójką przewiązanym czarną chustką. Przy dolnej krawędzi pola obrazowego widoczny fragment białego pasa. Twarz rumiana, z prostym nosem, bokobrodami i wąsem w kolorze blond, włosy kędzierzawe, także w kolorze blond, na skroniach zaczesane do przodu, nad czołem w tył. Prawa ręka opuszczona wzdłuż ciała, lewa wsparta na rękojeści szabli ze złotą głowicą. W tle niebo zasnute ciemnoszarymi chmurami, z prześwitem jaśniejszych chmur i błękitu na prawo od głowy postaci.
Portret Tytusa Działyńskiego w mundurze polskim z krzyżem Orderu Virtuti Militari
Platforma Cyfrowa: MK 3320

Urodził się w Poznaniu 24 grudnia 1796 z ojca Ksawerego i matki Justyny z Dzieduszyckich. Początki wykształcenia odebrał w domu, dalsze nauki odbywał w Berlinie, w latach 1808-1812 w Paryżu (nauki humanistyczne) i 1813-1815 w Pradze (szkoła politechniczna).

Projekt przebudowy klatki schodowej w Pałacu Tytusa Działyńskiego przy Starym Rynku w Poznaniu. Zawiera 6 rysunków: „Durchschnitt des Treppenhauses im Erdgeschoss | nach ab, und Seitenansicht in den Stockwerken | nac cd.” – przekrój w płaszczyźnie pionowej przez klatkę schodową na poziomie trzech kondygnacji, „Ansicht des Treppenhaus = | Eingangs nach 1.1 Art.” – widok schodów od strony ..., „Durchschnitt des Treppenhauses | nach ef.”, „Grundriss des Erdgeschosses.”, „Ansicht des Treppenhaus: [albo: „=”] | Eingangs nach 2.1 Art.”, „Grundriss des 1.1 Stockwerks.”U góry tytuł: „Project zum Umbau des Treppenhauses im Palais des Herrn Grafen | Titus Działyński.”. U dołu skala – podziałka liniowa (10 jedn. = 4,4 cm)
Projekt przebudowy klatki schodowej w Pałacu Działyńskich przy Starym Rynku w Poznaniu
Platforma Cyfrowa: Pl 341

Po powrocie porządkował archiwum i księgozbiór w rodzinnym Konarzewie. Około 1817 r. rozpoczął gromadzenie rękopisów i starych druków z zakresu politycznych i kulturalnych dziejów Polski, dążąc do utworzenia biblioteki, w której by te pomniki przeszłości znalazły ochronę przed zagładą i służyły jako materiał do prac badawczych. W tym celu odbywał w latach 1817-1823 podróże po kraju i Europie, nawiązywał stosunki z antykwariuszami i uczonymi. Z biegiem czasu rozszerzył swe zainteresowania na zabytki muzealne. Jeszcze przed r. 1822 powziął zamiar publikowania swym nakładem gromadzonych źródeł i w roku 1828 rozpoczął druk tekstów praw litewskich, a w r. 1829 wydał Pamiętniki Jana Kilińskiego. W 1829 r. powołano go na członka Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Tworzenie księgozbioru stało się głównym zadaniem jego żywota w latach przed powstaniem listopadowym, a objęcie w r. 1826 należnej części schedy po ojcu, złożonej z rozległych dóbr kórnickich, ułatwiało realizację zamierzeń.

Projekt galerii – antresoli w sali bibliotecznej w oficynie zachodniej przy zamku w Kórniku. Zawiera 4 rysunki: widok frontalny fragmentu narożnego galerii drewnianej, wspartej na wspornikach (konsolach) osadzonych w ścianie, z balustradą w trójliście wraz z przekrojem poprzecznym przez galerię i stojący na niej regał do książek o zróżnicowanej wysokości 6 półek; Wysokość od podłogi sali do podłogi galerii 324,5 cm, od podłogi galerii do regału 251 cm; trzy rzuty poziome ukazujące konstrukcję galerii z belek drewnianych zespojonych metalowymi \"blaszkami\" i sposób osadzenia trójkątnych wsporników i belek w ścianie i w narożnikach. Skala: 324,5 cm = 16,4 cm.
Projekt galerii – antresoli w sali bibliotecznej w oficynie zachodniej przy zamku w Kórniku
Platforma Cyfrowa: Pl 110

Gdy wybuchło powstanie listopadowe, Działyński zgłosił się i służył najpierw w 2. pułku strzelców konnych jako podporucznik, a w kwietniu przeszedł do sztabu naczelnego wodza, gdzie był adiutantem Skrzyneckiego. W czerwcu odznaczony został złotym krzyżem, a w sierpniu przeniesiony do sztabu korpusu gen. Ramorino.

Rysunek i rękopis ołówkiem, akwarela, na papierze przyklejonym, wzdłuż górnego brzegu, do podkładki z niebieskiego papieru. Autor bardzo silnie naciskał ołówkiem na papier lub rysował na miękkim podłożu co spowodowało wyciśnięcie rysunku na rewersie (relief). Żołnierz trzymający broń stoi za murem i obserwuje żołnierza na koniu.
Scena obozowa z okresu powstania 1830-1831 r.
Kajetan Wincenty Kielisiński
Platforma Cyfrowa: AO VI 521

Za udział w powstaniu rząd pruski obłożył sekwestrem dobra Działyńskiego. Sekwestr trwał do 3 marca 1838. Pozbawiony majątku mieszkał w Krakowie, u krewnych w Wysocku i Zarzeczu oraz w Oleszycach pod Jarosławiem, posiadłości żony. Nie zaniechał nabywania książek, dawnej broni i zbroi. Uzyskawszy w wyniku procesu z rządem pruskim zniesienie sekwestru włości kórnickich, przybył do Wielkopolski w listopadzie 1839, ale na stałe osiadł tu ponownie dopiero w r. 1842.

Rysunek przedstawia dwór w Oleszycach oraz jego otoczenie. Na pierwszym planie gazon ujęty biegnącą z prawej strony drogą, z kompozycją krzewów pośrodku. Za gazonem kilka liściastych drzew rosnących przy sztachetowym płocie. Za płotem pagórek ze ściętym czubkiem, na którym stoi barokowy, jednokondygnacyjny dwór z alkierzami, do którego prowadzi droga z płotem po prawej stronie. Budynek główny nakryty wysokim dachem czterospadowym z kominami i dwoma okienkami powiekowymi, alkierze, na rzucie prostokąta, nakryte osobnymi daszkami wielospadowymi z kominami. Elewacje dworu rozczłonkowane pilastrami usytuowanymi między prostokątnymi oknami zwieńczonymi odcinkami gzymsu. W lewej części wzgórza kępa liściastych drzew. Na lewo od wzgórza widok równiny z polami i łąkami, kilkoma drzewami oraz zarysem dwomów nakrytych dachami dwuspadowymi. Na prawo, w prawej części pola obrazowego, na bliższym planie niski, jednokondygnacyjny budynek nakryty płaskim, czterospadowym dachem polskim z kominem pośrodku. Jego główna elewacja pięcioosiowa, z prostokątnymi oknami i prostokątnym wejściem na osi, elewacja boczna z dwoma prostokątnymi oknami. Za budynkiem zarys niskiej chatki, za nią zaś potężna ściana żywopłotu załamanego po prawej pod kątem prostym, niknącego za prawą krawędzią pola obrazowego. Analogiczny odcinek żywopłotu, acz w lustrzanym odbiciu, widoczny w głębi pola obrazowego, bliżej osi. „Oleszyce, wiano Celiny z Zamojskich hrabiny Działyńskiej rysunek jej własnoręczny z natury zdjęty w r.1845.” „Wład. Kontrowicz-Irena Mickiewicza 42 | Poznań, ul Sporna 11 | (przy Wałach Leszczyńskiego)” „Darowany Bibliotece Kórnickiej w maju 1964 r” „347 a 1964” „330x150” „zob A. XXIV. 2063, 2074” „J. Szymański, założ. 1880, Śrem, Rynek 57, Introligatornia i oprawa obrazów, czyszczenie starych obrazów jak miedziorytów, stalorytów itp., oprawa pod gwarancją od zajścia kurzu”
Oleszyce, wiano Celiny z Zamojskich hrabiny Działyńskiej. Rysunek jej własnoręczny z natury zdjęty w roku 1845
Platforma Cyfrowa: BO X 270

Mieszkał odtąd na przemian w Kórniku i w Poznaniu, rozwijając bardzo żywą działalność kulturalną. Przebudował zamek Kórnicki specjalnie w celu pomieszczenia zbiorów bibliotecznych i muzealnych. Z pomocą bibliotekarza Kajetana W. Kielisińskiego przystąpił do przerwanych powstaniem i tułaczką planów naukowych i ogłaszał swym nakładem cenne źródła do dziejów Polski oraz zabytki literackie. Do ważniejszych jego wydawnictw, dotąd zachowujących wartość, należą:

Półpostaciowy portret mężczyzny w średnim wieku zwróconego twarzą i sylwetką w trzech czwartych w lewo. Mężczyzna ubrany w czarną szatę z wysoką stójką. Pod nią widoczna zawiązana na szyi biała chustka. Twarz pociągła o ziemistej cerze, z czarną, krótką brodą i wąsem, nos wąski, długi i prosty, oczy brązowe, brwi czarne. Czoło wysokie, włosy krótkie, czarne, z zakolami i niewielką grzywką. Ręce mężczyzny założone na piersi. W tle przy prawej krawędzi pola obrazowego fragment szarego pilastra o gładkim trzonie i fazowanej krawędzi bocznej, stojącego na profilowanym cokole ustawionym na postumencie. Przy lewej krawędzi pola obrazowego, za postacią fragment jasnobrązowego biurka z leżącymi na blacie dwoma czarnymi pędzlami, czarnym kałamarzem z białym piórem, przewieszoną przez krawędź blatu białą kartą z niewyraźnym, ciemnym kształtem oraz globusem w tylnej części, na mosiężnej, profilowanej stopce, z drewnianą, okrągłą ramą wokół, oraz dwiema krzyżującymi się na sferze obręczami. Za stołem fragment regału z trzema widocznymi półkami wypełnionymi książkami, zwieńczonego profilowanym gzymsem. Na najniższej półce, częściowo schowanej za biurkiem, zarys ciemnych grzbietów książek, powyżej w lewej części regału cztery księgi z brązowymi grzbietami zdobionymi złotymi, poziomymi belkami i czerwonymi polami w górnej partii; dwie z nich oparte skośnie. Obok po prawej trzy niższe książki o ciemniejszych grzbietach i dwie o grzbietach analogicznych do książek po lewej. Powyżej, na ostatniej półce książki w układzie kolorystyce analogicznych do tych z półki poniżej. Nad nimi, ustawiona na szczycie regału brązowa, niska misa. Nad nią i między regałem, a pilastrem brunatna ściana, nieco jaśniejsza wokół postaci.
Kajetan Wincenty Kielisiński (1808–1849) Fabian Sarnecki
Platforma Cyfrowa: MK 3373

Wszystkie wydawnictwa odznaczały się piękną szatą zewnętrzną, a co ważniejsze, ukazywały się w okresie zaniku polskiego ruchu wydawniczego w Księstwie Poznańskim pod wpływem wzmożonego ucisku ze strony zaborczego rządu.

Treść fotografii odpowiada opisowi przezrocza nr 52 zamieszczonemu w książeczce Z. Celichowskiego: „52 W pobliżu zamku, nad jeziorem kórnickiem, stoi oficyna, przedstawiona na obrazku 52 Mieści się w niej kasa dominialna, biuro leśne, kilka pokoi gościnnych, wielki skład wydawnictw bibliotecznych, a w środkowej części I piętra wielka sala biblioteczna z biegnącą w koło galeryą. Tutaj mieści się także część obrazów i zbiór rycin.”
Platforma Cyfrowa: I 2025

Działyński troszczył się o sprawy nauki i oświaty w Księstwie. W czerwonej sali swego pałacu w Poznaniu organizował wykłady z różnych dziedzin wiedzy, zabiegał o utworzenie uniwersytetu, był jednym z założycieli istniejącego do dzisiaj Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu i drugim, po Cieszkowskim, jego prezesem od 12 lutego 1858 do śmierci.

August Cieszkowski (1814–1894) i Bronisław Trentowski (1808–1869) malarz nieokreślony według fotografii
Platforma Cyfrowa: MK 3449

W życiu politycznym Księstwa brał udział jako poseł na sejm prowincjonalny w latach 1841-46. W okresie Wiosny Ludów wsparł ruch w Księstwie. Uwięziony został w twierdzy poznańskiej, wkrótce zwolniony, utwierdził się w postanowieniu usunięcia się od życia politycznego. Dopiero w r. 1858 zgodził się stanąć do wyborów sejmowych, licząc na zmianę polityki Prus wobec Polaków. Uzyskał mandat, ale złożył go zaraz w roku 1859, by nie głosować za wnioskiem rządu pruskiego o pożyczkę na wojnę włoską. Wybrany ponownie do sejmu pruskiego w 1859 przyjął mandat i uczestniczył w pracach Koła Polskiego i parlamentu.

Widok miasta Poznania
Christian Ludwig Kaulitz
Platforma Cyfrowa: AO XI 761

Działyński poświęcał wiele uwagi rozwojowi polskiego rzemiosła, przemysłu, gospodarki i zagadnieniu ekonomicznego podniesienia kraju, gdyż tu widział środki mające podtrzymać narodowość polską. Sam szkolił własnym kosztem polskich rzemieślników, urządzał wystawy polskich wyrobów i pokazy ogrodnicze. Był jednym z założycieli i prezesem Towarzystwa Przemysłowego. Utworzył w Kórniku park, w którym aklimatyzował różne gatunki drzew i krzewów, nie rosnące na ziemiach Polski, a czynił to z myślą o przyszłej uczelni rolniczej.

Plan parku w Kórniku / rozmierzył Ziehlke, uzupełnił i przekopiował w r. 1842 jeometra rządowy Biederman, rekopiował r. 1879 A. Kausz.
Platforma Cyfrowa: M III 530

Ożenił się 19 listopada 1825 z Gryzeldą Celestyną Zamoyską i miał z nią 5 córek i jednego syna: Elżbietę, Jana, Jadwigę, Marię, Cecylię i Annę. Zmarł w Poznaniu w nocy z 11 na 12 kwietnia 1861, został pochowany w Kórniku. Zapisał się trwale w dziejach nauki i kultury polskiej założeniem Biblioteki Kórnickiej i swą działalnością wydawniczą.

Celestyna z Zamoyskich Działyńska (1804–1883) w młodym wieku
Platforma Cyfrowa: AO VIII 698

Opracowano na podstawie biogramu Stanisława Bodniaka, PSB, t. VI (1948), s. 77-78.

Wydawnictwa BK:

  1. Potocki Stanisław K., Wysocka B.: „Tytus Działyński 1796-1861”. Poznań 2002, ss. 71.
  2. Bątkiewicz-Szymanowska E.: „Tytus Działyński (1796-1861)”, Kórnik 2018, ss. 268.
Udostępnij: Udostępnij poprzez FacebookUdostępnij poprzez TwitterUdostępnij poprzez LinkedinUdostępnij poprzez Pinterest