Maria Zamoyska

Maria Zamoyska, córka Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej, siostra  (1860-1937), córka Jadwigi z Działyńskich i gen. Władysława Zamoyskich, ur. 4 maja w Paryżu.

Uczęszczała do paryskiej szkoły dla panien, edukację uzupełniała w domu. Niezwykle utalentowana malarsko i muzycznie kształciła się też od najmłodszych lat w tych kierunkach. Uczyła się też prac ręcznych, kroju i kucharstwa. Z atmosfery domu rodzinnego wyniosła głęboką religijność i żarliwy patriotyzm. Po przyjeździe do Kórnika w sierpniu 1881 r. razem z matką i bratem zajęła się tworzeniem Szkoły Domowej Pracy Kobiet. W 1882 r. przystąpiła do założonego przez matkę w Paryżu Stowarzyszenia Matki Boskiej Dobrej Rady, zrzeszającego współpracownice Zakładu Kórnickiego. 24 czerwca tego roku Maria z matką i przygotowanymi we Francji nauczycielkami przyjechała do Kórnika. W tym dniu rozpoczyna działalność Zakład Kórnicki – Szkoła Domowej Pracy Kobiet. Maria stała się wkrótce prawą ręką matki i jedną z najbardziej oddanych Zakładowi nauczycielek. Uczyła solfeżu i śpiewu, kierowała internatem oraz sprawowała opiekę duchową nad dziewczętami. Po wygnaniu z Kórnika w grudniu 1885 r., na skutek tzw. rugów pruskich, mieszkała najpierw w Lubowli na Spiszu, potem w Kalwarii Zebrzydowskiej. Po nabyciu przez brata dóbr zakopiańskich w maju 1889 r., mieszkała wraz z rodziną w wynajętej willi „Adasiówka” na Bystrem. W czerwcu 1891 r. Zamoyscy wraz ze szkołą przenieśli się do wyremontowanych budynków w Kuźnicach. Niezwykle udanym pomysłem Marii było urządzenie w sezonie letnim w Dolinie Kościeliskiej oraz w Kuźnicach restauracji dla turystów, zaopatrywanych produktami przygotowanymi przez uczennice Szkoły. W 1900 r. Maria została członkiem honorowym krakowskiego Towarzystwa Przytulisko Uczestników Powstania 1863/64. Trzykrotnie brała udział w audiencjach papieskich.

 
W 1908 r. Maria Zamoyska założyła w Paryżu, w domu Zamoyskich Biuro Opieki nad Polskimi Robotnikami we Francji i postarała się o subwencje na jego prowadzenie z Wydziału Krajowego w Galicji. Biuro udzielało pomocy w zdobywaniu pracy, ułatwiało kontakty emigrantów z rodzinami, zapewniało także opiekę duszpasterską. Po wybuchu I wojny światowej biuro przybrało nazwę Protection Polonaise – Opieka Polska i wkrótce stało się rzeczywistym konsulatem polskim w Paryżu. Maria Zamoyska, którą wybuch wojny zastał w Paryżu, zajęła się z wielką energią wyciąganiem jeńców wojennych narodowości polskiej z francuskich obozów koncentracyjnych, zapewnianiem im pracy oraz ratowaniem uchodźców przed internowaniem. Ogromna praca, dokonana przez Marię Zamoyską i jej Biuro w czasie wojny, została doceniona i nagrodzona.

 6 października 1919 r. Zamoyska otrzymała dyplom uznania, a nieco później została odznaczona Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta. Jeszcze przed wojną – w lipcu 1912 r., podczas jednego z pobytów w Paryżu – Maria Zamoyska z matką i bratem podpisała dokument o zamiarze utworzenia fundacji i oddaniu na jej rzecz całego majątku. Po zakończeniu wojny – w listopadzie 1919 r. – Zamoyskie przyjechały do Zakopanego, gdzie zajęły się sprawami Szkoły. Dopiero w czerwcu roku następnego pojechały do Kórnika. Maria zajęła się odtwarzaniem Szkoły w Kórniku oraz tworzeniem razem z matką i bratem fundacji. Na jej rzecz zrzekła się swego udziału w majątku, poprzestając na skromnym dożywociu.

 W Kórniku udzielała lekcji śpiewu wszystkim chętnym, by z czasem utworzyć chór kościelny, który podobnie jak w Zakopanem, uświetniał nabożeństwa. W 1920 r. zaangażowała się w akcję plebiscytową na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim. W lutym 1924 r. – podczas audiencji u Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego – razem z bratem Władysławem podpisała akt donacyjny, w którym prosili Sejm, Senat i rząd RP o opiekę nad powstająca fundacją. W l. 1922-31 prowadziła w Kórniku na Prowencie Zakład dla Chłopców – szkołę z internatem, w której niezamożni chłopcy, często sieroty, zdobywali wykształcenie w rozmaitych rzemiosłach (krawiectwo, koszykarstwo, drukarstwo). W l. 1928-29 czyniła starania o założenie podobnego zakładu przy kościele w Głównej (ówczesne przedmieście Poznania). Do końca życia ze swoich skromnych środków łożyła na utrzymanie szkoły i internatu dla dzieci robotników polskich we Francji, opiekowała się Domem dla studentek Polek w Paryżu u ss. Nazaretanek, dawała zapomogi uczącej się młodzieży, biednym i chorym. W Kórniku otworzyła pracownię kilimów, w której uczyła dziewczęta tkania i farbowania wełny. Sama projektowała wzory. W 1928 r. wynajęła w Pałacu Działyńskich lokal, w którym urządziła sklep dla sprzedaży kilimów. W Sosnowcu współorganizowała Kursy Gospodarstwa Domowego. Niezbędne dla działalności wychowawczej fundusze zdobywała, organizując rozmaite imprezy dochodowe, m.in. wydając kartkę pocztową z widokiem Zakładów Kórnickich. Wygłaszała odczyty dotyczące kształcenia w szkołach gospodarczych, metod wymowy i śpiewu itd.

Po śmierci Władysława Zamoyskiego w 1924 r. podejmowała w kórnickim zamku liczne grupy turystów, których zapoznawała z historią rodu Działyńskich i Zamoyskich. Czynna nieomal do ostatnich dni życia, nie odmawiała udziału w zebraniach kół Kuźniczanek, których była honorową przewodniczącą. Mieszkała na przemian w Kórniku i Zakopanem – Kuźnicach, gdzie zmarła w nocy z 22 na 23 lutego 1937 r. 25 lutego zwłoki Hrabianki Marii odjechały pociągiem do Kórnika. 27 lutego odbyły się uroczystości pogrzebowe. W ceremonii uczestniczył m.in. ks. kardynał prymas August Hlond, przedstawiciele władz, delegacje z wieńcami, współpracownice i wychowanki Szkoły w Kuźnicach i Kórniku, Zarząd i pracownicy Fundacji, mieszkańcy Kórnika. Maria Zamoyska spoczęła w krypcie Zamoyskich, obok matki i brata.

 Spuścizna Marii Zamoyskiej obejmuje: dzieła malarskie (obrazy olejne, pastele, rysunki, akwarele), m.in.: portrety, widoki parku kórnickiego; kompozycje muzyczne; druki o charakterze religijnym i wychowawczym.

Polecane publikacje on-line

Bednarz Mariola Bogumiła, Maria hrabianka Zamoyska : wspomnienie (14.05.1860 – 23.02.1937)

Bednarz Mariola Bogumiła, Maria Zamoyska w oczach świadków