Zamek w Kórniku – historia w pigułce

Początki zamku kórnickiego sięgają średniowiecza, kiedy właścicielami Kórnika byli Górkowie – znana rodzina możnowładców wielkopolskich.

Obraz przedstawia fragment elewacji zamku w Kórniku od strony wschodniej. Na pierwszym planie mokra fosa porośnięta zieloną rzęsą, poprzeczna względem osi pola obrazowego w lewej i środkowej partii obrazu, skręcająca w głąb pola obrazowego przy jego prawej krawędzi. Przez fosę na wyspę, obrośniętą przy brzegu zielono-żółtą roślinnością, przerzucone dwa pomosty; mniejszy pomost widoczny fragmentarycznie przy lewej krawędzi pola obrazowego, wzdłużny względem osi obrazu, drewniany, z drewnianą poręczą, większy przy prawej krawędzi pola obrazowego, murowany z cegły na dwóch ostrołukowych arkadach, biegnący poprzecznie względem osi obrazu. Ponad nim na dalszym planie widoczne zielono-żółto-czerwone korony drzew. Zamek ujęty w lewej i środkowej części pola obrazowego, z szarymi murami i niebieskimi lub czarnymi oknami. Na osi obrazu cylindryczna wieża, przy której po prawej, nieco od niej wyższa, dodatkowa wieżyczka. Wieża z wejściem w przyziemiu po prawej oraz dwoma okrągłymi okienkami bliżej osi, powyżej na pierwszym poziomie pojedyncze, gotyckie okno z dwiema lancetami, wyżej szereg ostrołukowych okienek biegnących skośnie w górę z lewej ku prawej stronie. Najwyższa kondygnacja wyłamana, nadwieszona na szeregu konsolek, zwieńczona krenelażem. Wieżyczka po prawej z odpowiadającą cylindrycznej wieży partią nadwieszoną, wyżej nadbudowana o jeszcze jeden poziom, także zwieńczona krenelażem, nad którym widoczny maszt. Elewacje wieży porośnięte bluszczem, żółto-zielonym po lewej stronie, przechodzącym ku pomarańczom i czerwieniom po stronie prawej. Na prawo od wieży cofnięta boczna elewacja północnego ryzalitu z podcieniami w przyziemiu i szczelinowymi okienkami w kolejnych trzech kondygnacjach, zwieńczona krenelażem i niewielką, cylindryczną wieżyczką. Na lewo od wieży na osi niski, ceglany mur z przejściem zamkniętym łukiem w ośli grzbiet na osi mostka, przy lewej krawędzi pola obrazowego, towarzyszącą mu po prawej sterczyną oraz dwoma okrągłymi otworami. Mur obrośnięty zielonym bluszczem. Ponad nim widoczna cofnięta część bocznej, nieartykułowana w szerszej partii po lewej, w której na dwóch poziomach dwa szczelinowe okienka, rozwiązana dekoracyjnie w części po prawej, gdzie w dwóch kondygnacjach dwie pary okien. Okna na pierwszym poziomie we wnękach, zamknięte łukiem dwuramiennym, powyżej na gzymsie międzykondygnacyjnym na osi każdego z nich kartusze. W drugiej kondygnacji okna ostrołukowe, także umieszczone we wnękach. Na osi okien w zwieńczeniu szczyt z trzema sterczynami i okulusem pośrodku. Fiala ponad nim najwyższa. Po lewej, w bocznej, nieartykułowanej części elewacji w zwieńczeniu prosty krenelaż. Na lewo od niej, przy lewej krawędzi pola obrazowego zarys wysuniętej do przodu, masywnej wieży na rzucie kwadratu, z pojedynczym okienkiem w przyziemiu, zwieńczonej nadwieszonym krenelażem. Powyżej zasnute białymi chmurami niebo, z błękitnym prześwitem na lewo od osi obrazu, przy zwieńczeniu cylindrycznej wieży. — Obraz przedstawia fragment elewacji zamku w *Kórniku* od strony wschodniej.
Przejdź do Platformy: MK 1904

Murowana siedziba Mikołaja Górki (zm. 1439), wzniesiona na drewnianych palach, została ukończona ok. roku 1430. Składała się z dwóch równoległych skrzydeł, wieży przy narożniku północno-wschodnim, bramy wjazdowej od strony południowej i prowadzącego do niej drewnianego zwodzonego mostu.

Ostatni z rodu Górków, Stanisław, rozbudował zamek przez dobudowanie od północy nowego skrzydła. W tak zmodernizowanej siedzibie przyjmował Henryka Walezego spieszącego na koronację do Krakowa w roku 1574.

Dobra kórnickie były później w posiadaniu Czarnkowskich, a od roku 1610 – Grudzińskich. W 1623 gościł w zamku król Zygmunt III Waza z żoną i królewiczem Władysławem.

W 1676 roku majątek został sprzedany Zygmuntowi Działyńskiemu. W rękach tego rodu Kórnik znajdował się aż do roku 1880. W tym czasie Zamek przebudowano dwukrotnie. W ciągu trzech ćwierci XVIII wieku Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka przekształciła swoją siedzibę w rezydencję barokową. Dobudowała od strony północnej dwa ryzality z kopulastymi dachami i szczytem pomiędzy nimi, nowy murowany most i reprezentacyjny dziedziniec z trzema oficynami. Od strony południowej założyła ogród francuski.

Ostatnią przebudowę zamku przeprowadzono w pierwszej połowie XIX wieku. Jej inicjatorem był ówczesny właściciel zamku Tytus Działyński, znany patriota, uczestnik powstania narodowego z lat 1830-31, wydawca źródeł historycznych do dziejów Polski.

Projekt przebudowy zamku wykonali dla niego architekci włoscy działający w Polsce: Antonio Corazzi (1792-1877) i Henrico Marconi (1792-1863) oraz architekt niemiecki – Karl Friedrich Schinkel (1781-1841).
Prace budowlane przeprowadzono w latach 1843-61 w oparciu o projekt Schinkla, wprowadzając jednak do niego, na życzenie właściciela, wiele istotnych zmian, które nadały zamkowi charakter malowniczej budowli obronnej.

W zmodernizowanym zamku Tytus Działyński stworzył rezydencję rodzinną i umieścił w nim gromadzoną przez siebie wspaniałą bibliotekę pełną starych druków, map i rękopisów (polskich lub z Polską związanych), a także zbiór pamiątek narodowych. Przy przebudowie korzystano z usług miejscowych rzemieślników, głównie kórnickich, a także z Poznania i okolicznych miasteczek.

Wnętrza otrzymały nowy wystrój – ozdobne, historyzujące portale drewniane, sztukaterie i posadzki. Sień, reprezentacyjne wnętrza jadalni i Sali Mauretańskiej zostały pokryte drewnianym stropem – w dwóch pierwszych pomieszczeniach kasetonowym. Część pomieszczeń ma sufity zdobione sztukateriami, inne posiadają sklepienia ostrołukowe. Na parterze mieszczą się dawne pokoje mieszkalne, m. in. apartamenty właściciela zamku, pokój pani domu, salon i sala jadalna. Na piętrze znajduje się duża sala muzealna, a także biblioteka i pokoje gościnne używane obecnie jako pomieszczenia biblioteczne i pracownie naukowe.

Właściciele Zamku w Kórniku

GÓRKOWIE

Mikołaj z Górki (z Kórnika) (zm. 1382) herbu Łodzia, doktor prawa, kanclerz wielkopolski (1366-1372), biskup poznański (od 1375).

Wyszota, syn Jakuba i Doroty, brat Mikołaja; współwłaściciel Kórnika; proboszcz poznański 1429, kanclerz gnieźnieński 1451, protonotariusz apostolski.

Mikołaj (zm. 1439), herbu Łodzia; kanonik gnieźnieński, kanclerz kapituły w Poznaniu; to on właśnie spisał umowę z cieślą Mikołajem w roku 1426, która jest pierwszym historycznym przekazem dotyczącym kórnickiego zamku.

Łukasz Górka (zm. 1475), bratanek i dziedzic Mikołaja; podczaszy poznański, starosta kościański, wojewoda poznański (od 1441); żonaty z Beatą, córką Dobrogosta z Szamotuł.

Uriel Górka (ok. 1435-1498), syn Łukasza; kanclerz koronny, biskup poznański (od 1479).

Łukasz Górka (1482-1542), bratanek Uriela; od 1499 kasztelan spicimirski, od 1508 starosta generalny Wielkopolski, wojewoda poznański (1535-1538); hrabia SIR; żonaty z Katarzyną miał córkę.

Andrzej z Szamotuł (zm. 1542), biskup włocławski (od 1538); zmarł w Szamotułach; jego portret znajduje się na obrazie Zwiastowanie Mistrza z Szamotuł.

Andrzej Górka (ok. 1500-1551), syn Łukasza; kasztelan poznański (1535-1551), starosta generalny Wielkopolski (od 1536); żonaty z Barbarą Kurozwęcką (zm. 1551) od 1528.

Stanisław Górka (1538-1592), syn Andrzeja; wojewoda poznański; luteranin, studiował w Wittenberdze (1553-1554); zmodernizował zamek, o którym napisał S. Sarnicki: …zamek ów równie wytwornością budowy, jak obwarowaniem miejsca słynął…; podejmował w Kórniku króla Henryka Walezego, jadącego na koronację do Krakowa w 1574 r.; ufundował rodzinny grobowiec w Kórniku, gdzie złożono ciała jego braci Łukasza i Andrzeja.

CZARNKOWSCY

Jan Czarnkowski, siostrzeniec Stanisława Górki, syn jego siostry Barbary Czarnkowskiej; kaszelan santocki, właściciel Kórnika w latach 1592-1604; przekazał dobra kórnickie wraz z zamkiem bratu Andrzejowi „za miasto Wronki i osiem wsi”

Andrzej Czarnkowski, właściciel Kórnika w latach 1604-1610. W 1610 sprzedał majętność Zygmuntowi Grudzińskiemu.

GRUDZIŃSCY

Zygmunt Grudziński (ok. 1572-1653), wojewoda kaliski (od 1628), starosta średzki; żonaty z Anną Opalińską; 1 sierpnia 1623 r. gościł na zamku króla Zygmunta III z żoną i z królewiczem Władysławem.

Zygmunt Aleksander Grudziński (zm. 1661), syn Zygmunta.

Andrzej Karol Grudziński (zm. 1678), syn Zygmunta, po bezpotomnej śmierci Zygmunta Aleksandra przejął Kórnik; starosta osiecki, rogoziński i średzki; sprzedał Kórnik w 1676 r. swemu siostrzeńcowi Zygmuntowi Działyńskiemu.

DZIAŁYŃSCY

Zygmunt Działyński (zm. 1685); fundator Kalwarii w Pakości.

Paweł Działyński (zm. 1695), syn Zygmunta; żonaty z Magdaleną Leszczyńską Zygmunt Działyński (zm. 1721), syn Pawła; od 1713 właściciel Kórnika; żonaty z Teresą Tarłówną.

Teofila z Działyńskich (1714-1790) 1 v. Szołdrska, 2 v. Potulicka, słynna „Biała Dama”; pierwszy mąż: Stefan Szołdrski (od 1732), starosta łęczycki, zm. w 1737; drugi mąż: Aleksander Hilary Potulicki (od 1743), starosta borzechowski.

SZOŁDRSCY

Feliks Szołdrski (zm. 1795), syn Teofili, zmarł bezpotomnie; majętność zapisał synowi brata stryjecznego, Wiktorowi Szołdrskiemu.

Wiktor Szołdrski, właściciel Kórnika do 1801 r., kiedy to wyprocesowała go rodzina Działyńskich.

DZIAŁYŃSCY

Ksawery Działyński (1756-1819), senator-wojewoda Ks. Warszawskiego; żonaty z Justyną z Dzieduszyckich; właściciel Kórnika do 1819, do 1826 majętnością zawiadywała jego żona.

Tytus Działyński (1796-1861), założyciel zbiorów kórnickich, wydawca źródeł historycznych; żona Celestyna Gryzelda z Zamoyskich.

Jan Działyński (1829-1880), syn Tytusa; żonaty z Izabellą (Elżbietą) z Czartoryskich;

ZAMOYSCY

Władysław Zamoyski (1853-1924), siostrzeniec Jana, syn Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej, brat Marii; przekazał całą majętność kórnicką i nabyte wielkim kosztem dobra zakopiańskie wraz z Morskim Okiem, które wyprocesował dla Polski, narodowi polskiemu w 1924 roku.