Biblioteka Kórnicka – historia w pigułce

Bibliotekę założył około 1826 roku Adam Tytus hrabia Działyński (1796-1861). Kształcił się on w przedmiotach humanistycznych w Berlinie i w Paryżu oraz w szkole politechnicznej w Pradze. Po swoim ojcu Ksawerym (1756-1819), odziedziczył niewielką bibliotekę rodową i majętność kórnicką. Około 1817 r. rozpoczął gromadzenie książek. W tym celu odbywał w latach 1817-1823 podróże antykwarskie po Polsce, Szwecji, Danii, Niemczech, Czechach i Francji, nawiązując kontakty z antykwariuszami i uczonymi. Od samego początku zbierał książki polskie i Polski dotyczące.

Bibliofil, a także amator drzew i ogrodów musiał dzielić swe zamiłowania z obowiązkami właściciela ziemskiego, posła do parlamentu pruskiego (w latach 1841-1846 i ponownie 1858-1859). Odrywała go także od ulubionych zajęć polityka: brał udział w powstaniach 1831 r. i 1848 r. Za swoją aktywność polityczną czasowo został pozbawiony majątku przez władze pruskie. Był także organizatorem życia naukowego w Polsce. Od 1829 roku należał do Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, współtworzył Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, a od 1858 r. aż do zgonu prezesował tej organizacji.

Zgromadził kilkadziesiąt tysięcy książek i rękopisów (samych poloników ok. 10 tys.). Dla potrzeb biblioteki przeznaczył zamek w Kórniku i specjalnie przystosowany pawilon ogrodowy.

W 1828 roku rozpoczął także działalność wydawniczą od edycji tekstów praw litewskich. Wszystkie jego edycje były luksusowo i niezwykle starannie wydane, metodą jak najwierniejszego oddania źródła, bez rozwiązywania skrótów, komentarzy etc.

Jego syn i następca, Jan Kanty Działyński (1829-1880) z rozmachem kontynuował dzieło ojca. Zakupił wiele cennych księgozbiorów. Działalność wydawniczą biblioteki nieco przeprofilował, kontynuował jednak najpoważniejsze edycje ojca, tzn. „Acta Tomiciana” i „Litesy”. Ze względu na swoje osobiste gusta zakupił bibliotekę matematyczną, a także sponsorował edycje z nauk ścisłych i przyrodniczych. Drukował nadto podręczniki dla studiującej młodzieży. Zmarł bezpotomnie.

Ostatni właściciel Kórnika, Władysław Zamoyski (1853-1924), wnuk Tytusa i siostrzeniec Jana Działyńskiego, nie miał zainteresowań bibliofilskich. Powiększył natomiast majętność kórnicką i dokupił dobra zakopiańskie. Aktem z 1924 r. przekazał cały majątek (ok. 18 tys. ha), wraz z biblioteką, narodowi polskiemu jako Fundację „Zakłady Kórnickie”.

W dwudziestoleciu międzywojennym Fundacja borykała się z efektami kryzysu lat 1929-1935. Od 1926 r. zapewniła jednak znakomitych dyrektorów placówce. Byli to kolejno: prof. Władysław Pociecha, Józef Grycz, Stanisław Bodniak. Księgozbiór nie powiększył się w tych czasach o znaczące pozycje, trwały zaś prace nad uporządkowaniem i skatalogowaniem zbiorów.

W czasie II wojny światowej zbiory kórnickie szczęśliwie ocalały dzięki oddaniu pracowników biblioteki i korzystnym okolicznościom.

Od 1953 roku (po zniesieniu wszystkich fundacji w Polsce) biblioteka przeszła pod zarząd Polskiej Akademii Nauk.
W latach 50. uratowano zamek (leżący na mokrych gruntach) przed ruiną, stosując awangardową w tym czasie metodę osuszania gruntów prof. Romualda Cebertowicza. Odrestaurowano także, zniszczony w 1945 r., Pałac Działyńskich w Poznaniu.

W 1994 r. oddano do użytku nowy magazyn biblioteczny, umożliwiający odciążenie zamku.