W poszukiwaniu kamienia filozoficznego.

11 lutego 1144 r. Robert z Ketton 4 (ok. 1110-1160), angielski mnich działający w Hiszpanii, zakończył tłumaczenie arabskiego tekstu, któremu nadał łaciński tytuł Liber de compositione alchimiae. Był to pierwszy tekst alchemiczny, jaki poznała Europa. W Bibliotece Kórnickiej znajduje się 150 dzieł, których tematyka oscyluje wokół myśli alchemicznej, technologii i filozofii materii. Zapraszamy na przegląd publikacji dostępnych na Platformie Cyfrowej Biblioteki Kórnickiej.


„Alchemik Sędziwój”, obraz Jana Matejki, 1867 r., ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi
(domena publiczna)

Paracelsus (1493/94-1541) był największym reformatorem medycyny, farmacji i alchemii renesansowej, a odcisnął swe piętno również na teologii protestanckiej i humanizmie. W latach 1589-1591 Jan Huser z Bazylei opublikował pierwszą edycję zbiorową dzieł Paracelsusa. Jego dzieła były też tłumaczone na łacinę i inne języki. W zbiorach Biblioteki Kórnickiej znajdują się jego dwa dzieła wydane w Krakowie, przetłumaczone na łacinę przez Adama Schroetera (ok. 1525-ok. 1572), pochodzącego z Łużyc poety łacińskiego. Do swoich tłumaczeń dodał również własny komentarz, a druk obu wydań sfinansował zainteresowany alchemią Olbracht Łaski.

De praeparationibus P. Theophrasti Paracelsi, ab Hohenheim Germani, Philosophi ac Medici, omnium iuidicio absolutissimi: Libri duo. [Tłum. i wyd.:] Adam Schröter, Cracoviae Maciej Wirzbięta 1569

Książka pochodzi ze zbiorów Tytusa Działyńskiego. Jest współoprawiona z sygnaturami Cim.Qu.2164-2166. Posiada liczne notatki rękopiśmienne, w tym odniesienia do wcześniejszych właścicieli: „Conventus Calissiensis Ord[inis] Min[orum] Con[ventualium] ad S. Stanislaum” oraz „Pro conventu Culmensi”

Oswald Croll (ok. 1560-1609), paracelsysta i alchemik, lekarz m. in. cesarza Rudolfa II, Krystiana księcia Anhalt-Bernburg. Temu drugiemu dedykował swoje najbardziej znane dzieło Basjjjca chymica.

Basilica składa się z trzech części, które niekiedy były wydawane osobno. Pierwsza z nich, Praelatio, jest omówienie doktryn paracelsyzmu, druga część poświęcona jest praktyce farmaceutycznej i terapeutycznej, ostatnia jest traktatem o doktrynach sygnatur czyli korespondencji.

Basilica chymica […]. [1], Venetia Combi 1643

Weneckie wydanie. W zbiorach zachowało się bez karty tytułowej.

Ole Borch (1626-1690), profesor botaniki i chemii na uniwersytecie w Kopenhadze, zajmował się również filologią, poezją i historią. Opublikował kilka prac na temat historii alchemii, które są nadal cenne ze względu na wiadomości faktograficzne, które zbierał odwiedzając alchemików w całej Europie. Druga pozycja to historyczno-krytyczny przegląd literatury alchemicznej, po raz pierwszy wydany rok wcześniej. Stanowiła ona znaczący postęp wobec pierw- szej bibliografii alchemicznej Piotra Borela 40 , która była jedynie bezkrytycznym wykazem, zawierającym wiele błędów i fikcyjnych tytułów.

De ortu et progressu chemiae, […]. Hafnia M. Godicchenius [nakł.] P. Haubold 1668 [rz.]

Książka nazywana najbardziej znanym zarysem historii alchemii, zawierającym jej obronę przed zarzutami Kirchera i Hermana Conringa. Egzemplarz w zbiorach Biblioteki jest współoprawiony z sygnaturą 1230 (Borrichius Olaus Conspectus scriptorum chemicorum), 1231 (Bericht, Außführlicher) oraz rękopisem Index capitum .

Rękopis zawiera łacińskie tłumaczenie jednej z książek Johanna Conrada Dippela (1673-1734) – odkrywcy błękitu pruskiego i oleju destylowanego z krwi i kości, który uważał za eliksir życia („olej Dippela” jest do dzisiaj stosowany w medycynie).

Przez ówczesnych był oskarżany o wykradanie szczątków ludzkich z grobów. Sam podpisywał się jako „Dr. Frankenstein” (urodził się w miejscowości Frankenstein). Według jednej z hipotez był pierwowzorem lub inspiracją dla powieści Mary Shelley.

Johann Rudolf Glauber (1604-1670) był synem fryzjera z Karlstadt we Frankonii. W poszukiwaniu kamienia filozoficznego odwiedził laboratoria w Paryżu, Bazylei, Salzburgu i Wiedniu. Będąc we Wiedniu odkrył w jednym ze źródeł sól, którą nazwał sal mirabilis, a która dziś nosi jego imię (sól glauberska czyli siarczan(VI) sodu, Na2S04). W 1648 r. osiadł w Amsterdamie, gdzie założył Instytut Hermetyczny. Uznawany jest za twórcę przemysłu chemicznego, a w swoich teoriach ekonomicznych znacznie wyprzedzał epokę.

Miraculum mundi, oder aussführliche Beschreibung der wunderbaren Natur, Art, und Eigenschaft des grossmächtigen Subjecti…, Amsterdam, s.n., 1653.

Cykl zatytułowany Miraculum mundi wydawany był w Amsterdamie jednocześnie po łacinie i po niemiecku, a później kilkakrotnie wznawiany (np. Praga 1704 r.) i włączony do wydań zbiorowych.

Pharmacopaeae spagyricae oder gründlicher Beschreibung, wie man aus den Vegetabilien, Animalien und Mineralien […] bereiten soll…., Amsterdam J. a Waesberge, u. d. Witwe E. Weyetstraet 1668.

Komplet wydawanej w częściach w latach 1656-1668 farmakopei spagirycznej czyli alchemicznych technologii przygotowywania lekarstw.

Gründliche und warhafffige Beschreibung, wie man auss der Weinhefen einen guten Weinstein in grosser Menge extrahiren sol..,Amsterdam, s.n. 1654.

Praca poświęcona jest kolejnej opisanej przez Glaubera technologii – otrzymywanie kamienia winnego (cremon tartari czyli wodorowinianu potasowego).

Glauberus ridivivus [!] dass ist: der von Falschen und Gifftigen Züngen ermorte, und […] nun […] wieder auffgeständene Glauber. Oder klarer beweiss dass Farners […] falschgenante Apologia nichts anders alss lauter, auss Neit und Hass erdichte Lügen sein, Amsterdam J. Jansson 1656.

Książka (podobnie jak dzieło o sygnaturze 160) są reakcjami na ataki Christopha Farnera, który był laborantem u Glaubera, a następnie opublikował jego sekrety i wyszydził je. Obaj ogłosili szereg druków i pamfletów, pomawiając się wzajemnie o szarlatanerię, oszustwa i niewiedzę.

Michał Sędziwój (1566-1636) to największy polski alchemik. Działał głównie w Pradze i Krakowie, ale podobnie jak inni alchemicy podróżował po dworach europejskich, również w misjach dyplomatycznych. Już za życia wiązano z nim szereg legend, a później trafił do folkloru ludowego Polski i Czech, a także poświęcono mu wiele dzieł literackich. Jego trzy podstawowe traktaty (pierwotnie wydane anonimowo w latach 1604, 1607 i 1616) cieszyły się niezwykłą popularnością, były wydawane ok. 70 razy przed rokiem 1800 i tłumaczone na wiele języków.

Galeria powstała na podstawie artykułu:

Ratał T. Prinke, Abs quam chemiam vaocant. Starodruki alchemiczne w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej z. 26 (2003), s. 161-198.

Zobacz ostatnie wpisy na blogu:
Kategorie:
Udostępnij: Udostępnij poprzez FacebookUdostępnij poprzez TwitterUdostępnij poprzez LinkedinUdostępnij poprzez Pinterest