Ksawery Działyński

Ksawery Działyński (1756-1819), senator-wojewoda Ks. Warszawskiego; żonaty z Justyną z Dzieduszyckich; właściciel Kórnika do 1819, do 1826 majętnością zawiadywała jego żona.

Urodził się w Konarzewie 24 X jako 14. dziecko Augustyna, wojewody kaliskiego, i Anny Radomickiej. Nauki pobierał u jezuitów. Dla dokończenia edukacji odbył w 1778 roczną podróż po Europie.

Pełnopostaciowy portret młodej kobiety zwróconej twarzą i sylwetką w trzech czwartych w prawo. Kobieta ubrana w sięgającą ziemi ciemnobłękitną suknię z wąskim gorsetem zwężającym się ku talii i silnie rozkloszowaną, marszczoną spódnicą. Stanik z owalnym dekoltem obszytym złotą koronką, dekorowany klinowo schodzącym, złotym ornamentem roślinnym ze złotą aplikacją w trójkątnym polu. W dolnej części stanika klinowo schodzący w dół fartuszek zdobiony stylizowanym liściem akantu ujętym w ornamenty roślinne. Rękawy sukni sięgające przedramion, rozszerzające się ku dołowi, z klinowymi rozcięciami sięgającymi ponad łokieć, obszytymi ornamentami roślinnymi. Pod rękawem sukni widoczny koronkowy, nieco dłuższy, biało-złoty rękaw koszuli spodniej. Spódnica dołem obszyta złotymi ornamentami roślinnymi, na przemian liśćmi akantu ujętymi w ornamenty roślinne i girlandami, z lamówką dekorowaną stylizowanymi liśćmi akantu. Na ramiona kobiety zarzucony czerwony, obszerny płaszcz podbity futrem sobolowym, spływający na plecy i na lewą część sukni, z prawej strony częściowo złożony na stojącej obok toaletce, z lewej podtrzymywany przez służącego. Twarz kobiety rumiana, oczy brązowe, na głowie biała peruka z czarną, ozdobną sprzączką nad prawą skronią, w uszach perłowe kolczyki. Prawa ręka opuszczona, przytrzymująca w dwóch palcach dłoni połę płaszcza, lewa oparta o blat toaletki, trzymająca złożony, różowy wachlarz. W lewej części pola obrazowego służący, karzeł w średnim wieku zwrócony twarzą i sylwetką w trzech czwartych w prawo. Mężczyzna ujęty w widoku popiersiowym, ubrany w białą koszulę z żabotem, z podwiniętymi rękawami oraz brązowy frak z czerwonym podbiciem, z rękawami sięgającymi nad rękawy koszuli, za łokcie. Na szyi czarny kołnierzyk. Twarz rumiana, nalana, oczy ciemne, zwrócone na panią, na głowie siwa peruka z papilotami nad uchem. Za mężczyzną wysoki, sięgający ponad jego głowę postument pod kolumnę stojącą na bazie, częściowo przesłoniętą podwiązaną w górnej części pola obrazowego, brązową kotarą z kutasami. Za kolumną biegnący po półkolu w głąb ku prawej części pola obrazowego mur z płycinami, dochodzący przy prawej krawędzi pola do drewnianej, rzeźbionej toaletki stojącej przy lewej ręce kobiety. Toaletka ujęta z boku, perspektywicznie, z rzeźbioną płytą boczną skrzyni, marmurowym, zielonym blatem oraz niską, prostokątną, rzeźbioną nadstawką w której umieszczone lustro osadzone w złotej, wielokątnej ramie. W tle, ponad murem ciemne niebo w znacznej części przesłonięte chmurami burzowymi.
Anna z Radomickich 1° voto Działyńska 2° voto Gurowska (1724–1812) malarz z kręgu Louis de Silvestre’a działający na dworze warszawskim
Platforma Cyfrowa: MK 3284
Pełnopostaciowy portret młodego mężczyzny zwróconego twarzą i sylwetką w trzech czwartych w lewo. Mężczyzna ubrany w ciemnobłękitny szustokor z pięcioma pasami złotych, ornamentalnych szamerowań na każdej z poł, a także trzema pionowymi, analogicznymi szamerunkami na grzbiecie każdego z mankietów. Na lewej klapie gwiazda Orderu Orła Białego. Pod mankietami szustokoru widoczne plisowane, dłuższe rękawy spodniej koszuli sięgające nadgarstka. Na szyi biały kołnierzyk z perłową szpilą, na nim zawiązana luźno czarna chustka. Przez pierś od lewego barku ku prawemu biodru przewieszona błękitna wstęga. Pod szustokorem srebrny pancerz spięty paskiem ze złotą sprzączką, założony na pomarańczową kamizelkę sięgającą połowy ud, obszytą na krawędziach złotymi ornamentami roślinnymi, z dwiema klapami. Na nogach pomarańczowe spodnie wpuszczone w czarne buty z wysokimi cholewami sięgającymi za kolano. Przy lewym boku szpada ze złotą rękojeścią, w czarnej pochwie. Twarz rumiana, oczy niebieskie, na głowie siwa peruka z puklami opadającymi na uszy, spięta nad karkiem. Mężczyzna stoi w kontrapoście, opierając ciężar ciała na prawej nodze. Lewą rękę wspiera na biodrze, prawą opiera na przyłbicy złożonej na drewnianym stole, przedstawionym przy lewej krawędzi pola obrazowego. Stół z dwupoziomową płytą boczną o podciętych w łuk krawędziach. W dolnej części płaskorzeźbione przedstawienie rycerza w zbroi z toporem, w górnej na ozdobnym kartuszu herb Ogończyk. W prawej części pola obrazowego, za mężczyzną stojący skośnie stół nakryty niemal w całości czerwonym płaszczem podbitym brązowym futrem, opadającym w dół, przy prawej krawędzi pola obrazowego na czarno-białą, szachownicową posadzkę. Na stole za płaszczem ustawiona ciemnobordowa poduszka z wyszywanym monogramem „AD”. W tle na osi i w prawej części pola obrazowego brązowa kotara, odsłaniająca w lewej części pola obrazowego mur zwieńczony profilowanym gzymsem, za którym widoczne pnie drzew i krzewy. Powyżej ciemnobłękitne, nieco zachmurzone niebo.
Augustyn Działyński (1715–1759) wojewoda kaliski malarz z kręgu Louis de Silvestre’a działający na dworze warszawskim
Platforma Cyfrowa: MK 3289

Posłował z Poznańskiego na sejm 1782 i dostał order św. Stanisława. W 1786 r. jeździł do Królewca na koronację Fryderyka Wilhelma II. Zrezygnował wtedy z przedkładania królowi zażaleń prowincji, mianowany został hrabią i szambelanem. Posłował powtórnie na sejm w 1786 i na Sejm Czteroletni. Brał udział w przygotowaniu Konstytucji 3 maja. Był gorącym zwolennikiem reform, popierał sprawę miast. Order Orła Białego dostał w 1791.

Rysunek przedstawia scenę uchwalenia Konstytucji 3 Maja w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie. Sala na rzucie prostokąta, ujęta perspektywicznie od krótszego boku w widoku od góry, kryta stropem z fasetami. Pomieszczenie wypełnione posłami, zasiadającymi na ławach na parterze oraz stojących na dwóch kondygnacjach empor. Elewacje ścian dwukondygnacyjne; w dolnej kondygnacji, w poprzecznym względem osi pola obrazowego, krótszym boku sali ściana artykułowana parą podwójnych pilastrów korynckich, dzielących ją na trzy części. W części środkowej, na osi ustawiony tron, nad którym w górnej części kondygnacji podwieszony prostokątny, wąski baldachim. Po bokach ozdobne, prostokątne otwory wejściowe ujęte w portale zamknięte łukami odcinkowymi; nad nimi malowane przedstawienia figuralne. Dłuższe boki sali artykułowane podwójnymi, korynckimi pilastrami, między którymi umieszczono arkady zamknięte łukami pełnymi, tworzącymi nisze przyścienne. Do tychże ścian bocznych przylegają wąskie empory wsparte na słupach, obejmujące także krótszy bok sali, położony bliżej widza. Kondygnacje oddziela szeroki gzyms wsparty na konsolkach, wyłamany w łuk na osi poprzecznej, gdzie w połowie długości dłuższych boków sali umieszczone płaskorzeźby. W drugiej kondygnacji elewacje artykułowane są parami pilastrów o głowicach złożonych z odcinków ząbkowań, z roślinnymi zwisami. Między nimi w krótszym, dalszym boku i w ścianie po lewej rozmieszczono prostokątne, rozglifione otwory okienne. W ścianie po prawej w otworach znajduje się jeszcze jedna kondygnacja empor. W dolnej kondygnacji sali wzdłuż ścian ustawione długie ławy w których zasiadają ożywieni obradami posłowie. Na środku komnaty prostokątna, pusta przestrzeń wydzielona przez ławy, w którą wbiega rozgorączkowana szlachta; część wiwatuje, część biegnie z wyciągniętymi w górę rękami, niektórzy modlą się. W dalszej części sali tłum szlachty oblegającej tron królewski, ogrodzony balustradą. Przy balustradzie kilku strażników. Przed tronem król, w pozycji stojącej, podnoszący w górę prawicę. Pierwsza kondygnacja emporowa wypełniona ciasno szlachtą wzdłuż dłuższych boków, część wychyla się ku środkowej części sali, część deliberuje, gestykulując. Empora wyłamana, znacznie szersza w tylnej części sali, bliższej widza. Jej poprzeczna część, ujęta w dolnej części pola obrazowego, ze szlachtą przedstawioną w dokładniejszym rysunku w niewielkich grupach. Bliżej balustrady kobiety i dzieci, dyskutujący lub wychyleni ku dolnej części sali. Na pierwszym planie, w partii empory bliższej ściany, ustawione kilka ław, przy których grupy mężczyzn. W lewej części pola obrazowego ława, na której stoi otyły szlachcic w żupanie przewiązanym pasem kontuszowym, wygłaszający przemowę, wznoszący prawą rękę ku górze; u jego stóp na ławie konfederatka. Przy nim drugi szlachcic, ubrany z niemiecka, powtarzający gest. Wokół nich niezainteresowana jego przemową szlachta różnej płci, wieku i wyglądu, przeważnie w kontuszach i żupanach, część przy szablach, rozprawiająca w kilkuosobowych grupkach. Na prawo od osi obrazu kilku szlachciców stojących na ławach, podnoszących w górę prawice, przy nich po prawej kilku siedzących tyłem lub bokiem, dalej, w prawym narożu pola obrazowego szlachta stojąca i deliberująca; między nimi dwóch podnoszących w górę prawice, skierowanych ku środkowej części sali. Druga kondygnacja empor umieszczona w dłuższej ścianie komnaty po prawej stronie wypełniona gawiedzią, przeważnie ubraną z francuska i wychyloną przez balustradę ku centrum sali. Nisza najbliżej prawej krawędzi pola obrazowego pusta, bez balustrady, dekorowana malowidłami.
Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 r.
Jean-Pierre Norblin
Platforma Cyfrowa: MK 3335

W czasie powstania kościuszkowskiego wszedł do Rady Zastępczej Tymczasowej i zajmował się problematyką regulacji monety. W czerwcu 1794 wyjechał do Poznania. Aresztowano go tam wkrótce po przybyciu i więziono. Dobra obłożono mu sekwestrem. Po wypuszczeniu w 1795 poświęcił się porządkowaniu swych trudnych spraw majątkowych. Wyprocesował wtedy od Szołdrskiego dobra Kórnickie. Wykazał duże zdolności gospodarcze, wchodząc w fatalną ekonomicznie epokę Księstwa z majątkiem powiększonym i niezadłużonym. W swych dobrach w Konarzewie wprowadził m. in. po raz pierwszy wśród ludności szczepienie ospy. Po zajęciu Poznania przez Francuzów, jeździł do Napoleona do Berlina z deputacją, w której imieniu przemawiał do cesarza w 1806.

 Portret Napoleona Bonaparte. Ukazany w owalu, popiersie zwrócone 3/4 w lewo. Twarz młoda lekko uśmiechnięta. Włosy krótkie ciemny blond. Mundur dragonów gwardii, szary z białymi wyłogami i złotawymi epoletami. Czerwona wstęga orderowa z prawego ramienia lewy bok. Tło ciemno szare Ramka owalna, mosiężna z granatową emalią, szkło wypukłe. W oprawie niewielki arkusz folii srebrnej.
Napoleon I Bonaparte (1769–1821) cesarz Francuzów Jean-Baptiste Isabey
Platforma Cyfrowa: MK 3630

Od 1807 brał udział w pracach Komisji Rządzącej Księstwa Warszawskiego. Zajmował się projektami ekonomicznymi. W Dreźnie otrzymał odznaczenie Wielkiego Orła Legii Honorowej. Wkrótce został mianowany senatorem-wojewodą. W czasie wojny z Austrią 1809 przebywał w Poznaniu, czuwając nad funkcjonowaniem tamtejszych władz sądowych. W r. 1811 reprezentował Księstwo na ślubie Napoleona z Marią Ludwiką. Uczestniczył w sejmach 1811 i 1812. Po proklamowaniu Wielkiego Ks. Poznańskiego pozostał w senacie Król. Polskiego, ale w życiu politycznym tamtej dzielnicy nie brał już udziału. Oddał się wyłącznie sprawom ekonomicznym własnej prowincji. W r. 1816 nadano mu wielką wstęgę Czerwonego Orła.

Popiersiowy portret mężczyzny w średnim wieku zwróconego twarzą i sylwetką w trzech czwartych w prawo. Mężczyzna ubrany w brunatną kurtkę wojskową z wysoką stójką, obszytą na połach i na kołnierzu złotymi, haftowanymi, szerokimi pasami stylizowanych palmet, ze złotymi lamówkami przy krawędziach. Na prawej pole dwa złote, krągłe guziki zdobione ornamentami roślinnymi. W rozpiętym dekolcie biały żabot, na szyi biała chustka zawiązana na białym kołnierzyku z wysoką stójką. Przez pierś od lewego barku ku prawemu biodru przewieszona błękitna wstęga, z przypiętym na lewej piersi Orderem Orła Białego. Twarz rumiana, nos prosty, oczy duże, niebieskie, na głowie kędzierzawe ciemnobrązowe włosy, na skroniach zaczesane do przodu. Tło przedstawienia w ugrach, jaśniejsze w prawej części pola obrazowego.
Ksawery Działyński (1756–1819) Antoni Brodowski według obrazu Marcello Bacciarellego
Platforma Cyfrowa: MK 3327

Zajmował się problemem podniesienia dobrobytu ludności wiejskiej. Proponował stopniowe nadawanie inwentarzy, a potem i gruntów za czynsz, natomiast uwłaszczenie powszechne uważał za zamach na własność prywatną. Propagował również zakładanie szkół rolniczych. W dobrach swoich wzorowo gospodarowanych powyższe reformy stosował z powodzeniem.

Umarł w Konarzewie na zapalenie płuc 13 III 1819. Z żoną Justyną Dzieduszycką miał syna Tytusa i córki: Paulinę zamężną Dzieduszycką i Klaudynę Potocką.

 Justyna z Dzieduszyckich Działyńska (17..–18..) ukazana do pasa, zwrócona 3/4 w prawo, w wiśniowej sukni, czepku z kokardą, na tle błękitu nieba i chmurek.
Justyna z Dzieduszyckich Działyńska (1761–1844) Joseph Bordes (1773–po 1835)
Platforma Cyfrowa: MK 3615

Opracowano na podstawie biogramu Włodzimierza Dworzaczka, PSB, t. VI, 1948, s. 88-89.

Udostępnij: Udostępnij poprzez FacebookUdostępnij poprzez TwitterUdostępnij poprzez LinkedinUdostępnij poprzez Pinterest